ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 12، اسفند 1399 ، شماره پی در پی 58

بررسی مؤلفه های سبکی طنز در آثار داستانی فیروزه جزایری دوما و فریبا کلهر

صفحه (123 - 140)
سوری صادقی لیمنجوبی ، دره دادجوی توکلی (نویسنده مسئول)، محمد علی گذشتی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1399

چکیده

فریبا کلهر (1340) و فیروزه جزایری دوما (1344) دو تن از نویسندگان زن معاصر هستند که در روایتهای داستانی خود از دریچۀ زبان کنایی و طنز انتقادی به روابط، امور و پدیده های زندگی پرداخته اند. زبانِ داستانهای آن دو در عین سادگی و روانی با انواع سازوکارهای طنز درآمیخته است، به طوری که میتوان گفت بسیاری از این سازوکارها رفته رفته بدل به مشخصه های سبکی آثار آنان شده است. مقالۀ حاضر در نظر دارد بر پایۀ رویکرد سبک شناسی طنز، مهمترین مکانیسمهای ایجاد طنز در آثار این دو نویسنده را بررسی نماید. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از وجوه اشتراک در سبک طنزپرداری کلهر و جزایری است. پربسامدترین شگردهای آفرینش طنز در داستانهای آن دو که تا حد مختصات سبکی ارتقا مییابد عبارتند از: بیانِ طنزآمیز محتواها و موقعیتها در سه شکل اصلیِ درآمیختن دو امر ناساز، اظهار معنایی خلاف ظاهر لفظ و کوچک نمایی و بزرگ نمایی و گنجاندن خرده روایتهایی انتقادی و اجتماعی در دلِ داستان اصلی. همچنین در حوزۀ کارکرد بیان طنزآمیز که معطوف به اصلاح فردی و انتقاد اجتماعی است، شکل بیانیِ صراحت در استهزاء در شمار مشخصه های مهم سبکی داستانهای مذکور است. در سطح لایه های ناهماهنگی و ناسازگاری نیز، از بین سه حوزۀ ناسازگاری آوایی، واژگانی و موقعیتی، ناسازگاری موقعیتی بسامد بالایی دارد. عنصر مشترک و سازمان دهندۀ اصلیِ سبکی در همۀ موارد لحن ویژۀ راویان و گویندگان است.

کلمات کلیدی
سبک , طنز , سازوکارهای طنز پردازی , فریبا کلهر , فیروزه جزایری دوما

• «بیست سال با طنز»، صدر، رویا (۱۳۸۱)، تهران، نشر هرمس.
• «پایان یک مرد»، کلهر، فریبا (۱۳۹۲)، چاپ پنجم، تهران، نشر مرکز.
• «تاریخ طنز و شوخ طبعی در ایران و جهان اسلامی تا روزگار عبید زاکانی»، حلبی، علی اصغر (۱۳۷۷)، تهران، انتشارات بهبهانی.
• «جلوه های طنزپردازی در ادبیات مشروطه»، غفاری جاهد، مریم (۱۳۸۷)، کتاب ماه ادبیات، مرداد، شماره ۱۶، ۵۴-۴۷.
• «خنده»، برگسون، هانری لویی (۱۳۷۹)، ترجمۀ عباس میرباقری، تهران، نشر شباویز.
• «در باب طنز»، کریچلی، سایمون (۱۳۸۴)، ترجمۀ سهیل سمی، تهران، انتشارات ققنوس.
• «دربارۀ طنز»، حری، ابوالفضل (۱۳۸۷)، تهران، انتشارات سوره مهر.
• «زبان، صور و اسباب ایجاد طنز»، رادفر، ابوالقاسم (۱۳۸۸)، نشریۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، پاییز، ش ۱، ۱۰۷-۱۲۰.
• «سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها»، فتوحی رود معجنی، محمود (۱۳۹۰)، تهران، انتشارات سخن.
• «شروع یک زن»، کلهر، فریبا (۱۳۹۴)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات ققنوس.
• «شوهر عزیز من»،--------------(۱۳۹۴)، چاپ هشتم، تهران، نشر آموت.
• «طنزآوران امروز ایران»، صلاحی، عمران (۱۳۸۱)، تهران، انتشارات مروارید.
• «طنز»، پلارد، آرتور (۱۳۷۸)، ترجمۀ سعید سعیدپور، تهران، نشر مرکز.
• «عاشقانه»، کلهر، فریبا (۱۳۹۵)، چاپ چهارم، تهران، نشر آموت.
• «عطر سنبل، عطر کاج»، جزایری دوما، فیروزه (۱۳۸۸) ترجمۀ محمد سلیمانی نیا، چاپ هجدهم، تهران، نشر قصه.
• «کلیات سبک شناسی»، شمیسا، سیروس(۱۳۸۷)، تهران، انتشارات فردوسی.
• «لبخند بی لهجه»، جزایری دوما، فیروزه (۱۳۹۵) ترجمۀ غلامرضا امامی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات هرمس.
• «لغت نامه»، دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷)، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• «نشانه شناسی مطایبه»، اخوت، احمد (۱۳۷۱)، اصفهان، نشر فردا.
• «هجو در شعر فارسی»، نیکو بخت، ناصر (۱۳۸۰)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• «هنر طنز و قلمرو آن»، رادفر، ابوالقاسم (۱۳۷۲)، نشریۀ قند پارسی، ش ۶، ۷۰-۷۶.